Xu hướng phát triển khu công nghiệp xanh & bền vững tại Việt Nam

Trong bối cảnh Việt Nam cam kết đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, khu công nghiệp xanh và bền vững đã trở thành xu hướng phát triển tất yếu và là chìa khóa thu hút vốn FDI chất lượng cao. Với hơn 418 khu công nghiệp đã được thành lập trên toàn quốc, việc chuyển đổi sang mô hình khu công nghiệp sinh thái không chỉ đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh vượt trội trong thu hút đầu tư quốc tế.

Bối cảnh và động lực phát triển

Cam kết qu nước

Việt Nam đã thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong chuyển đổi xanh thông qua các cam kết tại Hội nghị COP26, đặt mục tiêu giảm phát thải khí methane 30% vào năm 2030 và đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Để hiện thực hóa các mục tiêu này, Chính phủ đã ban hành loạt chính sách quan trọng như Nghị định 35/2022/NĐ-CP về khu công nghiệp sinh thái, Chiến lược tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, và Quyết định 1285/QĐ-TTg phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống khu công nghiệp quốc gia.

Áp lực từ chuỗi cung ứng toàn cầu

Các doanh nghiệp FDI, đặc biệt là những tập đoàn đa quốc gia, ngày càng ưu tiên lựa chọn khu công nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn ESG (Environmental, Social, Governance). Xu hướng này được thúc đẩy bởi các quy định nghiêm ngặt từ thị trường xuất khẩu chính như EU với cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) từ năm 2026, cũng như yêu cầu ngày càng cao về trách nhiệm xã hội và môi trường từ các nhà đầu tư quốc tế.

Ba trụ cột của khu công nghiệp xanh: Tiêu chí ESG

Hệ thống xử lý nước thải tập trung đã trở thành cơ sở hạ tầng bắt buộc trong các khu công nghiệp hiện đại. Tại KCN VSIP Bắc Ninh II, nhà máy xử lý nước thải công suất 7.000 m³/ngày đêm sử dụng công nghệ sinh học kết hợp AO (Anoxic-Oxic), bao gồm 4 giai đoạn: xử lý sơ bộ, xử lý sinh học, xử lý hóa lý và xử lý hoàn thiện7. Hệ thống này không chỉ đảm bảo nước thải đạt tiêu chuẩn QCVN mà còn tích hợp công nghệ khử mùi và giám sát tự động 24/7.

Toàn quốc hiện có 271 KCN đã vận hành nhà máy xử lý nước thải tập trung đạt tiêu chuẩn môi trường (tỷ lệ 91,6%), với tổng công suất xử lý 1.218.000 m³/ngày đêm. Tuy nhiên, hiệu suất sử dụng trung bình chỉ đạt 66,67%, cho thấy còn dư địa để tối ưu hóa.

Năng lượng mặt trời và tái tạo

Tiềm năng phát triển điện mặt trời mái nhà trong khu công nghiệp Việt Nam được đánh giá lên tới 12-20 GWp, tương đương tổng công suất của hơn 10 nhà máy nhiệt điện than quy mô lớn. Với 428 khu công nghiệp và hơn 1.000 cụm công nghiệp, tiềm năng kỹ thuật ước tính gần 22 GW nếu mỗi khu công nghiệp được phép lắp đặt 50 MW.

KCN Deep C Hải Phòng đi tiên phong với việc lắp đặt tấm pin năng lượng mặt trời công suất 2,15 MWp trên mái nhà xưởng 20.000 m² và turbine điện gió đầu tiên tại khu vực phía Bắc với công suất 2,3 MW. Dự kiến đến năm 2030, Deep C sẽ tự chủ 50% nhu cầu điện năng từ các nguồn năng lượng tái tạo

Yếu tố Xã hội (Social)

Môi trường làm việc và phúc lợi người lao động

Các khu công nghiệp xanh chú trọng xây dựng môi trường làviệc an toàn, hiện đại với hệ thống quản lý không khí, ánh sáng tự nhiên và không gian xanh. Nghiên cứu cho thấy khu công nghiệp xanh có thể giúp tăng năng suất lao động từ 15-25% nhờ áp dụng công nghệ cao và cải thiện môi trường làm việc.

KCN VSIP Bình Dương III được thiết kế theo tiêu chuẩn Singapore Building and Construction Authority’s Green Mark, tạo ra một trong những môi trường làm việc xanh và bền vững bậc nhất Việt Nam. Dự án còn tích hợp trang trại năng lượng mặt trời 50 ha và các thiết bị thông minh nhằm đảm bảo an toàn, tin cậy cho khách hàng và người lao động.

Phát triển cộng đồng và đào tạo

Mô hình khu công nghiệp xanh đòi hỏi sự liên kết chặt chẽ giữa “KCN – trường nghề – trung tâm đổi mới sáng tạo” để đào tạo nguồn lao động kỹ thuật số, nhân lực xanh, AI và tự động hóa. Deep C đã triển khai dự án Deep C Organic Farm rộng 3,6 ha, cung cấp thực phẩm hữu cơ cho công nhân thu nhập thấp và chuyển giao công nghệ canh tác sạch cho nông dân địa phương.

Yếu tố Quản trị (Governance)

Công nghệ thông minh và minh bạch

Các khu công nghiệp thế hệ mới tích hợp công nghệ IoT, cảm biến thông minh và phân tích dữ liệu lớn để tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng, nước và quản lý chất thải. VSIP III Bình Dương được thiết kế với công nghệ thông minh xuyên suốt các hoạt động từ quản lý năng lượng, nước, đến giao thông và an ninh, cho phép giám sát, phân tích và tối ưu hóa hiệu suất từ xa

Hệ thống quản lý môi trường tự động với cảm biến IoT giúp giám sát liên tục các chỉ số môi trường, đảm bảo tuân thủ quy định và phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn.

Chứng nhận LEED và tiêu chuẩn quốc tế

Tình hình chứng nhận xanh tại Việt Nam

Đến năm 2024, Việt Nam có 559 công trình được chứng nhận xanh với tổng diện tích sàn xây dựng 13.579.588 m², vượt xa mục tiêu ban đầu (80 công trình xanh năm 2025 và 150 vào năm 2030). Trong đó, chứng nhận EDGE chiếm 41,80% (258 dự án), LEED chiếm 39,48% (208 dự án), và Green Mark chiếm 14,18% tổng số công trình xanh.

Đặc biệt, năm 2024 ghi nhận sự tăng trưởng mạnh mẽ với 163 công trình được chứng nhận, gấp hơn 2 lần so với năm 2023 và gấp 3 lần so với năm 2022.

Lợi ích của chứng nhận LEED cho khu công nghiệp

Khu công nghiệp đạt chứng nhận LEED mang lại nhiều lợi ích thiết thực:

• Giảm chi phí vận hành: Thiết kế và công nghệ hiện đại giúp tối ưu hóa năng lượng, nước và tài nguyên, giảm đáng kể chi phí vận hành

• Nâng cao uy tín: Khẳng định cam kết phát triển bền vững, tăng sự tin tưởng từ khách hàng và đối tác quốc tế

• Tuân thủ quy định: Dễ dàng đáp ứng các quy định nghiêm ngặt về khí nhà kính theo Nghị định 06/2022/NĐ-CP

• Thu hút vốn xanh: Các tổ chức tài chính quốc tế ưu tiên tài trợ hoặc cung cấp lãi suất ưu đãi

Case study thực tế: Các khu công nghiệp xanh tiên phong

VSIP – Mô hình khu công nghiệp thông minh

VSIP Bình Dương III: Khu công nghiệp thông minh đầu tiên

Với quy mô 1.000 ha và vốn đầu tư gần 6.500 tỷ đồng, VSIP III Bình Dương đánh dấu sự chuyển đổi đáng kể của VSIP Group trong phát triển bền vững. Dự án tích hợp:

• Trang trại năng lượng mặt trời 50 ha cung cấp điện cho các khách hàng lớn

• Hệ thống quản lý thông minh từ sử dụng năng lượng, nước, chất thải đến giao thông và an ninh

• Thiết kế đạt tiêu chuẩn Singapore Green Mark, tạo môi trường làm việc xanh bậc nhất Việt Nam

• Micro-grid tích hợp năng lượng mặt trời và lưu trữ pin, hạ tầng sạc xe điện

VSIP Long An: Mô hình township tích hợp

VSIP Long An với quy mô 3.000 ha áp dụng mô hình quy hoạch township công nghiệp thúc đẩy lối sống cân bằng live-work-play-learn Dự án nổi bật với:

• Kết nối thuận tiện với Vành đai 3 và Vành đai 4

• Khu vực dành riêng cho ngành logistics

• Hệ thống kênh rạch tích hợp với đường giao thông chính

• Không gian xanh và tiện ích cộng đồng phân bố đều

Deep C Hải Phòng: Tiên phong năng lượng tái tạo

Hệ sinh thái năng lượng tái tạo đa dạng

Deep C Hải Phòng với tổng diện tích 3.400 ha đã thu hút 6,5 tỷ USD vốn FDI với 160 dự án. Khu công nghiệp này đi đầu trong phát triển năng lượng tái tạo:

• Hệ thống pin mặt trời 2,15 MWp trên mái nhà xưởng 20.000 m²

• Turbine điện gió 2,3 MW cao 100m – đầu tiên tại khu công nghiệp miền Bắc

• Dự án năng lượng mặt trời trên bãi rác Đình Vũ nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực

• Mục tiêu tự chủ 50% nhu cầu điện năng từ nguồn tái tạo vào 2030

Hạ tầng hiện đại và dịch vụ tích hợp

Deep C cung cấp hạ tầng hoàn chỉnh với:

• Nguồn điện 626 MVA từ lưới 220kV/110kV Hải Phòng

• Cung cấp nước 25.000 m³/ngày từ 2 nhà cung cấp

• Nhà máy xử lý nước thải tập trung 12.500 m³/ngày đạt chứng chỉ ISO 9001 và ISO 14000

• Kết nối trực tiếp với cảng quốc tế Đình Vũ và cảng nước sâu Lạch Huyện

AMATA: Mô hình phát triển bền vững tích hợp

AMATA Biên Hòa: Công nghiệp cộng sinh

AMATA Biên Hòa đang phát triển 2 dự án công nghiệp cộng sinh (industrial symbiosis), mang lại lợi ích rõ rệt về môi trường và kinh tế, đồng thời đáp ứng yêu cầu xuất khẩu sang các thị trường khắt khe. Mô hình này cho phép các doanh nghiệp chia sẻ tài nguyên, giảm thiểu chất thải và tối ưu hóa chi phí.

AMATA Long Thành: Khu đô thị sinh thái

AMATA Long Thành cam kết tạo ra khu đô thị hoàn hảo, carbon thấp và thân thiện với môi trường. Dự án áp dụng 4 nguyên tắc phát triển bền vững:

• Tăng giá trị kinh doanh thông qua cải tiến liên tục

• Tuân thủ đạo đức kinh doanh và minh bạch

• Trách nhiệm với tất cả bên liên quan

• Cam kết với xã hội và môi trường

Long An: Khu công nghiệp xanh đầu tiên của cả nước

KCN Nam Tân Tập: Mô hình 3 giai đoạn

Khu công nghiệp Nam Tân Tập tại Long An với diện tích 244,74 ha và tổng vốn đầu tư hơn 2.590 tỷ đồng được kỳ vọng trở thành khu công nghiệp xanh đầu tiên của cả nước. Dự án triển khai theo 3 giai đoạn:

1. Khu công nghiệp sinh thái – Giai đoạn đầu

2. Khu công nghiệp trung hòa carbon – Giai đoạn 2

3. Khu công nghiệp Net Zero carbon – Giai đoạn cuối

Dự án tập trung thu hút đầu tư sản xuất công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp phụ trợ, năng lượng sạch và tái tạo, dự kiến khởi công cuối năm 2025.

Xu hướng thu hút FDI chất lượng cao

Dòng vốn FDI xanh và yêu cầu ESG

Các nhà đầu tư FDI ngày càng ưu tiên khu công nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn ESG. Theo khảo sát, 50% khu công nghiệp cam kết đầu tư vào công nghệ bền vững, cho thấy xu hướng số hóa và đổi mới công nghệ đang trở thành động lực quan trọng.

Nhà đầu tư đề xuất dự án tổ hợp hydrogen xanh, amonia xanh Phước Nam 300MW tại khu công nghiệp Phước Nam với quy mô 60ha, tổng vốn đầu tư 36 tỷ USD, minh chứng cho sự chuyển dịch mạnh mẽ sang các dự án năng lượng sạch.

Lợi thế cạnh tranh từ chứng nhận xanh

Khu công nghiệp xanh mang lại lợi thế cạnh tranh rõ rệt:

• Giảm chi phí vận hành 15-30% so với KCN thông thường

• Thu hút đầu tư quốc tế từ các tập đoàn có cam kết ESG

• Tiếp cận nguồn vốn xanh với lãi suất ưu đãi

• Đáp ứng yêu cầu xuất khẩu sang thị trường khắt khe như EU, Mỹ

• Nâng cao năng suất lao động nhờ môi trường làm việc tốt hơn

Thách thức và rào cản trong phát triển

Thách thức về tài chính và đầu tư

Phát triển khu công nghiệp xanh đối mặt với 6 thách thức chính theo khảo sát của Viet Research:

• Chi phí đầu tư ban đầu cao hơn 15-30% so với KCN thông thường

• Thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao về công nghệ xanh

• Sự phức tạp trong chuyển đổi công nghệ từ hệ thống cũ

• Thiếu liên kết và chia sẻ tài nguyên giữa các doanh nghiệp

• Khung pháp lý chưa hoàn thiện cho các tiêu chuẩn ESG cụ thể

• Thiếu cơ chế tài chính hỗ trợ chuyển đổi xanh

Khoảng cách về nhận thức và triển khai

Khảo sát của VBCSD cho thấy 50% đại diện khu công nghiệp chưa từng nghe về khái niệm khu công nghiệp bền vững. Chỉ 30% có hiểu biết nhất định và 20% hiểu rõ rằng khu công nghiệp bền vững yêu cầu phát triển cân bằng theo 4 trụ cột EESG.

Báo cáo từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2024) cho thấy chỉ khoảng 10% KCN hiện nay đáp ứng tiêu chí sinh thái cơ bản, trong khi mục tiêu đến 2030 là 50% KCN đạt chuẩn sinh thái

Chính sách hỗ trợ và khuyến khích

Khung pháp lý hiện tại

Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ khu công nghiệp xanh:

• Nghị định 35/2022/NĐ-CP: Ưu tiên hỗ trợ công nghệ, xuất khẩu và vay ưu đãi cho KCN sinh thái

• Nghị quyết 50-NQ/TW: Tập trung thu hút dự án công nghệ cao và quản trị hiện đại

• Nghị định 08/2022/NĐ-CP: Về trái phiếu xanh hỗ trợ tài trợ dự án bền vững

• Chiến lược tăng trưởng xanh 2021-2030: Mục tiêu 50% KCN đạt chuẩn sinh thái vào 2030

Cơ chế ưu đãi và hỗ trợ

Các doanh nghiệp trong khu công nghiệp xanh được hưởng:

• Ưu đãi thuế và tín dụng xanh cho dự án đầu tư công nghệ sạch

• Hỗ trợ thủ tục hành chính đơn giản hóa cho dự án xanh

• Ưu tiên trong quy hoạch phát triển và phân bổ đất công nghiệp

• Tiếp cận nguồn vốn quốc tế với lãi suất ưu đãi từ các tổ chức tài chính

Đề xuất hoàn thiện chính sách

Các chuyên gia đề xuất cần:

• Xây dựng bộ tiêu chí ESG cụ thể cho khu công nghiệp Việt Nam

• Thiết lập cơ chế cấp phép riêng cho KCN sinh thái với quy trình đơn giản

• Phát triển hệ sinh thái tài chính xanh hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi

• Tăng cường đào tạo nguồn nhân lực chuyên môn về công nghệ xanh

Triển vọng và mục tiêu đến 2030

Mục tiêu phát triển theo Chiến lược quốc gia

Theo Chiến lược tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, Việt Nam đặt mục tiêu:

• 40-50% tỉnh thành chuyển đổi KCN hiện có thành KCN sinh thái

• 8-10% địa phương phát triển KCN sinh thái mới

• 50% KCN đạt tiêu chuẩn sinh thái vào năm 2030

• Giảm cường độ phát thải khí nhà kính từ hoạt động công nghiệp

Xu hướng công nghệ và đổi mới

Các khu công nghiệp thế hệ mới sẽ tập trung vào:

• Tích hợp công nghệ 4.0: IoT, AI, big data trong quản lý vận hành

• Năng lượng tái tạo: Mục tiêu 25,3-31,1% tổng công suất điện từ năng lượng mặt trời

• Kinh tế tuần hoàn: Chia sẻ tài nguyên, tái chế chất thải giữa các doanh nghiệp

• Kết nối thông minh: Hệ thống giao thông, logistics tự động hóa

Cơ hội từ làn sóng FDI mới

Việt Nam đang đón nhận làn sóng FDI thứ 4 với đặc điểm:

• Chuyển hướng xanh và bền vững: Ưu tiên dự án công nghệ cao, thân thiện môi trường

• Yêu cầu ESG nghiêm ngặt: Đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế về môi trường và xã hội

• Tích hợp chuỗi giá trị toàn cầu: Kết nối với mạng lưới sản xuất bền vững

• Đầu tư vào R&D: Trung tâm nghiên cứu và phát triển công nghệ xanh

Khuyến nghị cho các bên liên quan

Đối với nhà đầu tư và phát triển KCN

• Đầu tư vào công nghệ xanh ngay từ đầu để tránh chi phí chuyển đổi cao sau này

• Xây dựng hệ sinh thái dịch vụ tích hợp từ năng lượng, nước, xử lý chất thải đến logistics

• Hợp tác với các tổ chức quốc tế để tiếp cận công nghệ và nguồn vốn xanh

• Phát triển mô hình công nghiệp cộng sinh tối ưu hóa sử dụng tài nguyên

Đối với doanh nghiệp trong KCN

• Chủ động chuyển đổi sang công nghệ sạch để đáp ứng yêu cầu của chuỗi cung ứng toàn cầu

• Đầu tư vào hệ thống năng lượng tái tạo như điện mặt trời mái nhà

• Áp dụng tiêu chuẩn quản lý môi trường ISO 14001, chứng nhận LEED

• Tham gia các chương trình ESG để nâng cao năng lực cạnh tranh

Đối với cơ quan quản lý nhà nước

• Hoàn thiện khung pháp lý cho phát triển KCN sinh thái với tiêu chí rõ ràng

• Xây dựng cơ chế một cửa hỗ trợ thủ tục cho dự án KCN xanh

• Phát triển nguồn nhân lực chuyên môn về công nghệ xanh và quản lý ESG

• Tăng cường hợp tác quốc tế trong chuyển giao công nghệ và huy động vốn

Kết luận

Xu hướng phát triển khu công nghiệp xanh và bền vững tại Việt Nam không chỉ là yêu cầu tất yếu để đáp ứng cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu mà còn là chiến lược then chốt để thu hút vốn FDI chất lượng cao và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Với những thành tựu đạt được trong việc chứng nhận xanh (559 công trình được chứng nhận năm 2024) và các dự án tiên phong như VSIP, Deep C, AMATA, Việt Nam đang từng bước khẳng định vị thế trong phát triển công nghiệp bền vững.

Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu 50% khu công nghiệp sinh thái vào năm 2030, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa chính sách nhà nước, đầu tư từ doanh nghiệp và hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế. Việc ứng dụng công nghệ xử lý nước thải tiên tiến, phát triển năng lượng mặt trời, đạt chứng nhận LEED và tuân thủ tiêu chuẩn ESG sẽ là những yếu tố quyết định thành công trong chuyển đổi xanh của ngành công nghiệp Việt Nam.

Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu ngày càng chú trọng tính bền vững, các khu công nghiệp xanh tại Việt Nam sẽ trở thành điểm đến ưu tiên của các nhà đầu tư quốc tế, góp phần quan trọng vào mục tiêu Net Zero 2050 và phát triển kinh tế – xã hội bền vững của đất nước.